SỰ YÊN TĨNH TRONG NHỮNG BỨC TRANH THUỘC TRƯỜNG PHÁI TONALISM

Nếu ở Pháp những năm cuối thế kỷ 18, trường phái Ấn tượng đã đánh dấu một bước tiến quan trọng của hội hoạ, thì các danh hoạ Mỹ cùng thời cũng đã phát triển một phiên bản tiếp cận sáng tạo của riêng họ gọi là Tonalism (tạm dịch là chủ nghĩa sắc thái hay chủ nghĩa âm điệu). Bắt nguồn từ trường phái Barbizon của Pháp, tranh theo chủ nghĩa Tonalism thường nhấn mạnh bóng tối, bầu không khí, và sự hài hoà giữa thiên nhiên và con người.

Sự hình thành

Nguồn gốc của trường phái Tonalism bắt nguồn từ đầu những năm 1870, khi James McNeil Whistler - một nhà cải cách, người đã định nghĩa phong cách này, bắt đầu sử dụng những thuật ngữ âm nhạc như “khúc nhạc đêm” (trong âm nhạc) hay “cảnh đêm” (trong hội hoạ) để đặt tên cho các tác phẩm của mình. Từ đây, anh xem tranh như là các tác phẩm âm nhạc, sắp xếp các giá trị âm điệu và màu sắc như một nhà soạn nhạc. Không lâu sau đó, vào những năm 1880 tại bờ biển Đông nước Mỹ, các nghệ sĩ bắt đầu vẽ các bức tranh phong cảnh với tông màu tổng thể là bầu không khí hoặc sương mù màu. Từ năm 1880 đến năm 1915, các tông màu tối, trung tính như xám, nâu hay xanh lam dường như đã gắn liền với phong cách này. Dù chỉ mới gia nhập nhưng những bức tranh tông màu này hoàn toàn phù hợp với phong trào Thủ công và Nghệ thuật (Art and Crafts) ở thời điểm đó. Đến cuối những năm 1890, các nhà phê bình nghệ thuật đã dùng thuật ngữ “âm sắc” để mô tả các tác phẩm này. Năm 1910, Sadakichi Hartmann - nhà phê bình chủ nghĩa hiện đại viết:

“Giai điệu là lý tưởng của hoạ sĩ hiện đại. Đấy là tham vọng to lớn nhất của hắn. Nó đánh bại mạnh mẽ những điều bất hợp lý của nghệ thuật hiện đại”.

Tuy nhiên, về sau này, phong trào mất dần tính phổ biến và được thay thế bằng những cách tiếp cận trừu tượng hơn đối với chủ nghĩa hiện đại.

Trường phái Tonalism thường được sử dụng để mô tả phong cảnh nước Mỹ khi ấy, làm nổi bật nên tâm trạng và các góc tối của khung cảnh trong mắt người hoạ sĩ đầy thi vị. Màu sắc trong bảng màu được lựa chọn cẩn thận và liên quan chặt chẽ với nhau, Tonalists muốn phỏng tính âm nhạc và truyền cảm hứng cho sự chiêm nghiệm. Bằng cách sắp xếp màu sắc và hình thức, họ tin rằng phong cảnh có thể gợi lên cảm xúc và sự hài hoà của vũ trụ. Cách phối màu nhẹ nhàng và các đường viền mềm mại của chúng nhanh chóng trở nên phổ biến, ảnh hưởng đến các nhạc sĩ và nhà thơ đương thời. Khác với những người theo chủ nghĩa Ánh sáng hay trường phái Ấn tượng, những người theo trường phái Tonalism ưa chuộng những bảng màu lạnh và thường chọn những khung cảnh yên tĩnh về đêm hoặc những khung cảnh e lệ để chiêm ngưỡng.

Các tác phẩm nổi bật

1. Arrangement in Grey and Black No.1 bởi James Whistler

1871, tranh sơn dầu trên vải, bảo tàng Orsay, Paris, Pháp.

Nhắc đến Tonalism là nhắc đến bức tranh “Whistler’s Mother”. Tác phẩm này vừa là bức chân dung của sự đĩnh đạc và nghiêm khắc, vừa là một bài nghiên cứu về màu sắc và sắc thái đen và xám xen lẫn, được điều chỉnh một cách tinh vi. Với vốn từ vựng về âm nhạc, tiêu đề bức tranh thể hiện sự sắp xếp của âm sắc và hình dạng là mối quan tâm hàng đầu đối với Whistler, ngay cả khi ông vẽ một bức tranh chân dung về mẹ mình.

Dáng ngồi nghiêm trang, nhìn thẳng về phía trước, hai tay khoanh lại, trên tay là một chiếc khăn màu trắng, chân gác lên giá để, người phụ nữ truyền tải cảm giác tỉnh táo và tự chủ. Bảng màu cũng được hạn chế tương tự, với các mặt phẳng rộng màu đen và xám tương phản với sự không đối xứng của mô hình màu đen và trắng trên tấm rèn ở phía bên trái khung hình. Chúng ta có thể chứng kiến sự phát triển của phong cách Tonalism qua cách phối màu đơn sắc hiển thị bằng các tông màu xám, từ xanh lục của sàn nhà đến màu xám của tấm rèm. Với cách phối màu u sầu, các thứ đồ nội thất mang một cảm giác thanh lịch, trở thành một thể loại thơ trực quan về tuổi tác. Tác giả giải thích như sau:

“Khi ánh sáng mờ đi và ta dần chìm sâu vào bóng tối, tất cả các chi tiết nhỏ và chính xác biến mất, mọi thứ tầm thường biến mất, tôi thấy mọi thứ như đang chịu một khối lượng lớn: những cái nút áo biến mất nhưng người mẫu thì vẫn còn đó”.

Qua mô tả thơ mộng này, sự đơn giản hoá các hình thức và sự yên tĩnh trong bảng màu của Whistler được biểu thị rõ nhất. Chủ nghĩa tối giản của ông đã trình bày bản chất của chủ đề và tạo ra tâm trạng suy tư cho tác phẩm. Ý tưởng về một chân lý thiết yếu mang nhiều sức gợi hơn là thuyết ảo tưởng, thứ sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của chủ nghĩa hiện đại Mỹ sau này.

2. Sunrise bởi George Inness

1887, tranh sơn dầu trên vải, Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitian, New York, Mỹ.

Bức tranh miêu tả tinh tế bình minh trong khung cảnh mục đồng mờ ảo, để lộ một bóng người cô đơn đang đi dọc con đường quê. Trong khoảng khắc chuyển giao ngắn ngủi từ đêm sang ngày, hình bóng của những cái cây ở xa mờ ảo trong những đám mây, nơi mặt trời rực rỡ đóng khung bởi cành cây trụi lá. Bóng tối làm mờ đi màu xanh của tiền cảnh, nhấn mạnh sự đơn độc và bí ẩn của nhân vật. Nét cọ mềm mại của Inness và bảng màu gần gũi làm dịu đi góc cạnh sắc bén của những yếu tố khác, tạo ra một khung cảnh đủ cụ thể để trở thành địa điểm thực. nhưng vẫn mơ hồ và vô tận. Tận dụng các hiệu ứng cảm xúc và bầu không khí của phong cách Tonalism, ông đã tìm cách truyền đạt “thực thể của những thứ vô hình” (nguyên bản là “the reality of the unseen”). Theo đó, các tác phẩm của ông miêu tả trạng thái suy ngẫm nội tâm, cuộc gặp gỡ thân mật với thiên nhiên và tái tạo cảm giác đó đến với người xem. Sự chuyển màu tuyệt vời và các hình dạng trừu tượng nhưng đơn giản của ông đã biến hình người và hai cây ở trung tâm thành những người lính canh đang chiêm ngưỡng bình minh sắp tới.