BỘ BA ĐEN TỐI CỦA CHẾ ĐỘ ĐỘ TÀI

Con người là một bản thể hoàn chỉnh của sự kết hợp giữa phần “con” và phần “người”. Phần người được hình thành từ ý thức, đại diện sự hướng thiện. Phần con được hình thành từ bản năng sinh tồn, đại diện cho những tính cách xấu xí, tham lam, ích kỷ. Đã là người trần, chẳng ai là chưa từng mắc sai lầm, để phần con chiếm lấy phần người. Thâm sâu trong tính cách mỗi người luôn có một phần trăm nào đó những tính cách đen tối mà bản thân luôn tìm cách che đậy hay kiềm hãm chúng lại. Nhưng những nhà độc tài thì không. Các nhà tâm lý học gọi đây là Bộ ba đen tối gồm ái kỷ, chủ nghĩa Machiavelli và chứng thái nhân cách. Bộ ba đen tối đặc trưng bởi phong cách giữa cá nhân trùng lặp, coi thường đạo đức và tập trung vào lợi ích cá nhân. Qua những minh chứng lịch sử, có thể nhận thấy các đặc điểm tính cách này đều hội tụ đủ ở nhà độc tài thời điểm chiến tranh Thế giới thứ nhất. Vậy chúng là gì và chúng tác động đến con người như thế nào?

Rối loạn nhân cách ái kỷ

Có một đặc điểm dễ nhận thấy nhất ở các nhà độc tài đó là họ yêu bản thân một cách lố bịch, bất kì đất nước nào ở thời điểm dưới quyền cai trị của một nhà độc tài đều sẽ đầy rẩy những hình ảnh, tượng đài của vị thủ lĩnh ấy khắp con phố phường, con hẻm, trên báo chí, sách vở, tin tức. Họ cho mình là người giải phóng với những siêu năng lực mà chỉ họ mới có thể giải cứu thế giới, thậm chí so sánh bản thân ngang hàng với thánh thần. Nhưng câu hỏi được đặt ra ở đây là: "Ai là người dám phủ nhận điều này?"

Tương truyền ở Bắc Hàn rằng, chủ tịch Kim Jong Il khi sinh ra có một vì sao toả sáng trên trời cao, cầu vồng đôi xuất hiện và mùa đông chuyển sang mùa xuân. Ông được cho là biết đi vào ba tuần tuổi, biết nói ở tám tuần tuổi, có khả năng điều khiển thời tiết, đã từng viết 1500 cuốn sách, thậm chí cơ thể có một hệ thống tiêu hoá đặc biệt không làm sản sinh ra chất thải. Câu truyện cổ tích nghe có phần phi lý này lại được lưu truyền rộng rãi ở Triều Tiên. Không rõ là người dân tại đây có đặt niềm tin vào những tình tiết này không, nhưng hẳn vị chủ tịch này thì có.

Rối loạn nhân cách ái kỷ hay chứng yêu bản thân thái quá là sự theo đuổi sự hài lòng từ phù phiếm hoặc sự ngưỡng mộ tự cao đối với hình ảnh và thuộc tính lý tưởng của một người. Điều này bao gồm tự tâng bốc, kiêu ngạo và thiếu sự đồng cảm. Thuật ngữ này bắt nguồn từ câu chuyện anh chàng Narcissus trong thần thoại Hy Lạp trẻ tuổi yêu hình ảnh của chính mình được phản chiếu trong một hồ nước. Đặc trưng của người mắc chứng rối loạn nhân cách ái ký là tính tình ích ký, khoe khoang, kiêu ngạo, thiếu đồng cảm và quá nhạy cảm với những lời chỉ trích.

Tổng thống Saddam Hussein tự nhận mình được Chúa chỉ định để thống trị và cai quản Iraq. Ái kỷ tâm linh (người lợi dụng lý do tâm linh hay đấng tối cao để bao biện cho lời nói dối hay hành vi xấu xa của mình, thậm chí đe doạ người khác) là một trong tám loại ái kỷ. Chúng đều có đặc điểm tính cách chung là rất yêu bản thân và thiếu sự đồng cảm nhưng mỗi loại có biểu hiện hành vi với những mức độ nghiêm trọng khác nhau. Bên cạnh ái kỷ tâm linh, còn có ái kỷ lành mạnh, ái kỷ tự cao, ái kỷ khép kín, ái kỷ ác tính, ái kỷ tình dục, ái kỷ Soma, và ái kỷ trí tuệ.

+ Ái kỷ lạnh mành: người cảm thấy tự hào và muốn chia sẻ về thành tích của mình với những người xung quanh.

+ Ái kỷ tự cao: người đánh giá quá cao năng lực và giá trị thực tế của bản thân.

+ Ái kỷ khép kín: người khao khát sự công nhận của xã hội nhưng rất bảo thủ trước những lời chỉ trích.

+ Ái kỷ ác tính: người có xu hướng thao túng người khác, hung hăng, nóng tính, tìm thấy niềm vui trong sự đau khổ của người khác.

+ Ái kỷ tình dục: người bị ám ảnh bởi nhu cầu tình dục và tìm kiếm sự công nhận cũng như ngưỡng mộ từ bạn đời đối với mình.

+ Ái kỷ Soma: người ám ảnh về cân nặng và ngoại hình của ban thân, có xu hướng đánh giá ngoại hình của người khác.

+ Ái kỷ trí tuệ: có xu hướng cho rằng bản thân thông minh hơn người, coi thường những ai họ cho rằng kém cõi hay không sáng suốt bằng họ.

Chủ nghĩa Machiavelli

Chọn con tim hay là nghe lý trí? Tôi khuyên bạn nên lắng nghe bộ não thay vì vâng lời con tim. Lý do là vì cảm xúc dễ dàng bị hack, và các "hacker" là những nhà độc tài theo chủ nghĩa Machiavelli.

Thuật ngữ này được đặt theo tên một chính trị gia và nhà ngoại giao người Ý - Niccolò Machiavelli khi ông cho ra đời cuốn sách “The Prince” (Hoàng tử) tán thành nghệ thuật đen tối của sự xảo quyệt và gian dối trong ngoại giao.

Vào những năm 1960, hai nhà tâm lý học là Richard Christie và Florence Geis đã tạo ra bài kiểm tra 20 câu hỏi Mach IV lấy cảm hứng từ những tác phẩm của Niccolò Machiavelli. Nghiên cứu này cho thấy rằng những người đạt điểm cao “Mach cao” có xu hướng tán thành các tuyên bố mang tính thao túng và hành xử theo đó, ngược lại với những “Mach thấp”.

Mach cao ở đây có thể kể đến Adolf Hitler. Ông xuất thân là một hoạ sĩ nghèo, sau đó đầu quân làm tình báo viên cho quân đội. Nhiệm vụ đầu tiên của ông là quan sát một cuộc họp mặt của nhóm cánh hữu bài Do Thái (thời điểm đó mang tên là Đảng công nhân Đức). Nhưng Hitler chưa bao giờ là một kẻ thích vâng lời. Mang lòng hận thù người Do Thái, ông đứng lên giữa đám đông và hô hào về thuyết âm mưu kìm hãm dân tộc Đức kiêu hãnh của người Do Thái. Nội dung ông tuyên truyền về căn bản là những nhà tài chính ở phố Wall và cộng sản ở Moscow đều nằm trong âm mưu của người Do Thái. Từ bài diễn văn truyền cảm này, ông đã thuyết phục được người Đức và xây dựng một cộng đồng mang tên "Đảng quốc xã". Ông luôn xuất hiện trong bộ đồng phục nâu cùng kí hiệu quyền lực của Đức quốc xã mang ý nghĩa là sự hy sinh, nghĩa vụ, sự phục tùng và trung thành, với những câu cửa miệng được đọc làu làu ở các sự kiện chính trị hào nhoáng: "Tôi chỉ quan tâm đến người Đức, tôi chỉ thuộc về người Đức, vì người Đức tôi quên mình", Hitler dễ dàng có được lòng tin của nhân dân lúc này. Như những loài động vật hoang dã, chúng có xu hướng sẽ tin tưởng và vâng lời những con mà chúng cho là cùng loài, to lớn, và mạnh bạo hơn. Công thức ở đây là tôi là bạn, bạn là tôi, chúng ta là một, tôi cảm thấy những gì bạn cảm thấy, tôi mơ những gì bạn đang mơ. Hitler mang đến cảm giác chân thực rằng "kẻ thù của bạn là kẻ thù của tôi" còn nhân dân được đón nhận cảm giác an toàn của sự đoàn kết và dẫn dắt của một người lãnh đạo để chống lại tiểu số và thế lực nguy hiểm bên ngoài.

Những Mach cao được cho là theo đuổi động cơ của họ như tình dục, tiền bạc, quyền lực, thành tích, sự công nhận của xã hội theo những cách trùng lặp và ưu tiên tương đối thấp cho việc xây dựng cộng đồng. Họ thừa nhận bản thân có tính cạnh tranh cao, cố gắng đạt được mục tiêu bằng bất cứ cách nào kể cả bẻ cong hay vi phạm quy tắc, gian lận và ăn cắp.

Who can control the past, controls the future. - George Orwell

Cảm xúc dẫn đến hành động. Để có được niềm tin và sự vâng lời từ người dân, các nhà độc tài có vô vàng chiến thuật để thao túng những con tốt này. Cuốn sách xanh (the Green Book) được biên soạn bởi nhà lãnh đạo Libya - Muammar al-Gaddafi. Đây là cuốn sách duy nhất được lưu hành và giảng dạy tại các trường học ở Libya. Điểm đặc biệt là cuốn sách sẽ không có phần lịch sử trước khi vị Muammar ra đời, không có đất nước nào trên bản đồ ngoài Libya, không có thứ tiếng nào khác ngoài tiếng Ả Rập, thậm chí những đơn vị đo lường mét cũng bị xoá sổ. Ở Đức, Hitler đã bác bỏ thuyết tương đối và cơ học lượng tử, dẫn đến việc khoa học bị suy đồi. Với quyền lực của mình, các nhà độc tài sẵn sàng tái định nghĩa sự thật để đạt được mục đích cuối cùng. Khi mọi người dân đều có lối tư duy như nhau, thì việc quản lý cũng trở nên dễ dàng hơn. Bởi Cái họ cần là người dân biết đọc viết để làm những công việc căn bản, thấp kém nhằm kiếm tiền cho những nhà độc tài. Cái họ không muốn là những người có học thức cao có thể sẽ trở thành kẻ địch với âm mưu lật đổ chính quyền sau này.

Một đặc điểm có mối liên hệ mật thiết với chủ nghĩa Machiavelli là sự thiếu nhận thức về cảm xúc, bao gồm cảm xúc của chính mình và cảm xúc của người khác, tên khoa học là Alexithymia. Những người mắc chứng Alexithymia không thể nhận biết cảm xúc hay mô tả chúng. Vì không nhận ra cảm giác tội lỗi và cảm thông nên họ sẵn sàng làm những điều mà người khác cho là khủng khiếp hoặc vô đạo đức. Các hành vi tại nơi làm việc gắn liền với khái niệm này bao gồm xu nịnh, lừa dối, ép buộc và lạm dụng giám sát. Những Mach cao có thể dễ dàng chuyển đổi giữa làm việc với người khác sang sử dụng đồng nghiệp để đạt được mục tiêu của họ.

Chứng thái nhân cách

Đây được cho là ác nhân nhất trong bộ ba đen tối, đặc trưng bởi các hành vi chống đối xã hội, thiếu sự đồng cảm và hối hận, táo bạo, và tự cao tự đại.

Trong tám năm cầm quyền (từ 1971 đến 1979), Idi Amin đã biến châu Phi thành lò mổ với 500.000 người bị giết hại. Năm 1972, ông cho trục xuất người gốc châu Á là con cháu người nhập cư Ấn Độ từ thời thuộc địa của Anh do chính ông mang về Uganda. Họ bị cáo buộc tội phản quốc về kinh tế và văn hoá với các tội trạng: trốn thuế, dẫn tiền ra khỏi nước và phân biệt đối xử với người da đen. Dưới bàn tay cầm quyền của Idi Amin, Uganda trở thành quốc gia trẻ thứ hai trên thế giới với 70% dân số dưới 30 tuổi ở thời gian này. Gây ra bạo lực khắp nơi ở châu Phi làm phá vỡ mối liên kết chặt chẽ giữa người với người trong xã hội nhưng đồng thời làm thống nhất điểm tựa chính trị của ông.

Có ba đặc điểm có thể quan sát được ở một người mắc bệnh thái nhân cách:

+ Sự táo bạo: mức độ sợ hãi thấp bao gồm khả năng chịu đựng căng thẳng, chịu được cảm giác xa lạ, nguy hiểm, cũng như tự tin và tính quyết đoán cao trong xã hội. Điều này có thể là kết quả của sự khác biệt trong hạch hạnh nhân và cách hệ thống thần kinh khác liên quan đến sự sợ hãi.

+ Sự ức chế: Khả năng kiểm soát xung động kém bao gồm các vấn đề về lập kế hoạch và tầm nhìn xa, thiếu kiểm soát, nhu cầu được thoả mãn ngay lập tức và khả năng kiềm chế hành vi kém. Điều này có thể liên quan đến khiếm khuyết trong hệ thống thuỳ trán.

+ Sự tàn nhẫn: thiếu sự đồng cảm và gắn bó mật thiết với người khác, coi thường những cảm xúc này, sử dụng sự tàn nhẫn để giành được quyền lực, có khuynh hướng bóc lột, bất chấp quyền hành và tìm kiếm sự phấn khích phá hoại.

Sự hình thành ba tính cách này có thể phụ thuộc vào yếu tố tác động từ bên trong và bên ngoài. Các nghiên cứu về mặt di truyền học đã tìm thấy những ảnh hưởng về mặt di truyền đối với các tính cách trong bộ ba đen tối. Yếu tố môi trường được cho là có tác động to lớn nhất trong quá trình hình thành mảng tính cách này. Những người có xuất thân từ tầng lớp thấp, gia đình tan vỡ, thu nhập thấp, giám sát kém hoặc kỷ luật hà khắc, quy mô gia đình lớn, người thân phạm pháp, mẹ trẻ, mẹ trầm cảm hay có tuổi thơ cơ cực, bị bạn bè bắt nạt, thiếu tình yêu thương là những nền tảng xây dựng những tính cách độc hại này và dần dà có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của nạn nhân và những người xung quanh. Một yếu tô khác về mặt sinh học có thể giải thích cho phần tính cách này là chấn thương não. Các nhà nghiên cứu cho rằng những người từng bị chấn thương sọ não, nhất là phần vỏ não trước trán, có hành vi tâm thần, biểu hiện phản ứng tự chủ và chấp nhận đạo đức kém, cho thấy những điểm tương đồng đáng chú ý với những người mắc bệnh thái nhân cách.

Tình hình xã hội, chính trị căng thẳng như lúc bấy giờ vừa là tác nhân, vừa là môi trường sinh sôi những nhà độc tài biến đất nước họ thành địa ngục với người dân nhưng lại là thiên đường của chính họ được thoả sức vùng vẫy trong tiền tài, quyền lực và địa vị. Ở thời bình hiện tại, không còn chế độ độc tài nữa nhưng không đồng nghĩa với việc Bộ ba đen tối được xoá bỏ hoàn toàn. Sống trong thời buổi xã hội hiện đại, phức tạp và cạnh tranh, thật khó để có thể vỗ ngực nói rằng mình không mắc phải triệu chứng nào của Bộ ba đen tối. Nhưng quan trọng hơn cả là khả năng kiềm chế bản thân, nhận ra việc nên làm và không nên làm. Trưởng thành là biết áp chế phần “con”, nuôi nấng phần “người”, xoa dịu bớt phần đen tối sâu trong lòng mình. Chỉ cần một người tốt hơn thì cả xã hội sẽ tốt hơn.